Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Koninie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2018r.

Sąd Okręgowy w Koninie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSO Agata Wilczewska

Protokolant: st. sekr. sąd. Dorota Sobieraj

przy udziale Ewy Woźniak Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Słupcy

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2018r.

sprawy J. O.

oskarżonej z art.284§2k.k. w zw. z art.12k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonej

od wyroku Sądu Rejonowego w Słupcy

z dnia 30 listopada 2017r. sygn. akt II K 495/16

Uchyla zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu
w S. do ponownego rozpoznania.

Agata Wilczewska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2017 r. Sąd Rejonowy oskarżoną J. O. uznał za winną tego, że w okresie od 25 lipca 2007 r. do 20 listopada 2015 r. w S. działając umyślnie i z zamiarem bezpośrednim w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w celu osiągniecia korzyści majątkowej, w ramach wykonywanych obowiązków Inspektora ds. Płac w Referacie (...) przy Urzędzie Miasta w S. oraz w związku z przyjętym zobowiązaniem do prowadzenia księgowości Międzyzakładowej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej przy Urzędzie Miasta w S., przywłaszczyła pieniądze w kwocie 8.740 zł na szkodę na szkodę nieustalonych członków Międzyzakładowej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej przy Urzędzie Miasta w S., w ten sposób, że dokonała zaksięgowania nienależnych jej kwot na swoich kontach osobowych prowadzonych w ramach Międzyzakładowej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej przy Urzędzie Miasta w S., czym działała na szkodę Międzyzakładowej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej przy Urzędzie Miasta w S. tj. popełnienia przestępstwa z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na podstawie art. 284 § 1 k.k. przy zastosowaniu art. 37a k.k. wymierzył jej karę grzywny w ilości 100 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 20 zł.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonej J. O. zaskarżając go w całości. Orzeczeniu zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku polegający na przyjęciu, że:

1.  oskarżona dokonała przywłaszczenia pieniędzy, czyli rzeczy ruchomej, mimo że oskarżona nigdy nie miała styczności fizycznie z pieniędzmi,

2.  uznania, że oskarżona przywłaszczyła pieniądze w wysokości 8.740 zł na szkodę nieustalonych członków Międzyzakładowej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej przy Urzędzie Miasta S., mimo że nie ujawniono fizycznie braków środków w tej Kasie w wysokości wskazanej w zarzucie i nie ujawniono pokrzywdzonego.

Stawiając te zarzuty obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonej od zarzucanego jej czynu.

Sąd odwoławczy zważył co następuje:

Apelacja obrońcy J. O. okazała się zasadna i doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w(...) do ponownego rozpoznania.

W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że naczelną zasadą procesu karnego jest zasada domniemania niewinności. Sprowadza się ona do tego, że oskarżony jest w procesie karnym niewinny, a "przeciwne" musi mu być udowodnione, przy czym związana ściśle z domniemaniem niewinności zasada in dubio pro reo (art. 5 § 2 k.p.k.) nakazuje rozstrzygnąć nie dające się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego. Oznacza to, że udowodnienie winy oskarżonemu musi być całkowite, pewne, wolne od wątpliwości (wyr. SN z 24.02.1999 r., V KKN 362/97, LEX 36732).

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy przypisał oskarżonej popełnienie przestępstwa z art. 284 § 1 k.k. polegającego na przywłaszczeniu na szkodę nieustalonych członków Międzyzakładowej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej przy Urzędzie Miasta w S., pieniędzy w łącznej kwocie 8.740 zł.

Wskazać więc trzeba, że przestępstwo przywłaszczenia (art. 284 k.k.) ma charakter materialny, którego skutkiem jest utrata przez uprawnionego (właściciela, posiadacza itp.) danej rzeczy ruchomej lub prawa majątkowego w następstwie zachowania sprawcy. Do jego dokonania dochodzi w momencie uzewnętrznienia przez sprawcę woli rozporządzenia cudzą rzeczą lub prawem majątkowym jak własnym, z wyłączeniem osoby uprawnionej. W wyroku Sądu Apelacyjnego
w G. z dnia 27 września 2016 r. wskazano również, że jednym z warunków odpowiedzialności za przywłaszczenie jest podjęcie przez sprawcę uzewnętrznionego zachowania manifestującego się wobec osób trzecich (świata zewnętrznego) przez rozporządzenie posiadaną rzeczą ruchomą lub inne zachowanie tak jakby ta rzecz stanowiła własność sprawcy lub jakby przysługiwało mu do niej inne prawo. Samo przywłaszczenie musi zostać przez niego w odpowiedni sposób zamanifestowane na zewnątrz i uniemożliwiać osobie, której przysługuje prawo do rzeczy, swobodne nią rozporządzanie. Sprawca dla dokonania tego przestępstwa musi podjąć chociażby jedną czynność w stosunku do rzeczy ruchomej, która wskazuje, że traktuje on rzecz lub prawo tak, jakby był właścicielem (II AKa 237/16).

Sąd odwoławczy zauważa zatem, że istotnych dla przypisania oskarżonej przestępstwa ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy dokonał przede wszystkim na podstawie notatki urzędowej funkcjonariusza WK KPP w S. z dnia 5 października 2016 r. oraz zestawień potrąceń dotyczących J. O. za lata 2006-2015 (k. 43-47). W oparciu o te dokumenty Sąd przyjął, iż dokonała ona przywłaszczenia pieniędzy w łącznej kwocie 8.740 zł. Co jednak istotne, wraz z w/w zestawieniami nie zostały przedłożone przez Urząd Miasta w S., kartoteki oskarżonej dotyczące Międzyzakładowej Pracowniczej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej (dalej (...)) za lata 2006-2011, ani też kartoteki jej wynagrodzeń za w/w okres. W tej sytuacji Sąd nie miał faktycznej możliwości dokonania sprawdzenia rzetelności i prawidłowości przedłożonych zestawień za powyższe lata. Przecież przedmiotowe zestawienia nie są dokumentem pierwotnym, lecz sporządzanym na podstawie porównania kartotek oskarżonej z (...) oraz potrąceń dokonywanych
z jej wynagrodzenia i dostrzeżonych w nich różnic. Powyższe doprowadziło do naruszenia art. 8 § 1 k.p.k. zgodnie z którym sąd winien wszelkie zagadnienia faktyczne rozstrzygać samodzielnie. W przypadku bowiem znajdujących się w aktach sprawy opinii, analiz, zestawień oraz notatek sąd zobowiązany jest do weryfikacji ich poprawności i odniesienia do pozostałego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Niedopuszczalne jest przyjęcie zawartych w nich tez, wniosków
i twierdzeń niejako z góry bez ich uprzedniego sprawdzenia.

Z opisu czynu przypisanego J. O. wynika, że przywłaszczyła ona pieniądze należące do nieustalonych członków (...). Skoro jednak jednym
z warunków odpowiedzialności za przywłaszczenie jest podjęcie przez sprawcę uzewnętrznionego zachowania manifestującego się wobec osób trzecich przez rozporządzenie posiadaną rzeczą ruchomą lub inne zachowanie tak jakby ta rzecz stanowiła własność sprawcy lub jakby przysługiwało mu do niej inne prawo, konieczne jest ustalenie konkretnych rzeczy lub praw majątkowych które miała oskarżona przywłaszczyć, a więc i osób, do których te rzeczy i prawa należały. Pominięcie tych ustaleń uniemożliwia w istocie ustalenie, czy doszło do ich przywłaszczenia, a więc ocenę oraz weryfikację twierdzeń oskarżonej, która zaprzecza, by przywłaszczyła cudze pieniądze. W tej sytuacji trudno również określić zamiar, który miałby towarzyszyć poszczególnym zachowaniom oskarżonej. Przypomnieć trzeba, że M. P., Burmistrz Miasta S. (k. 60v-61) oraz M. K., Skarbnik Urzędu Miasta w S. (k. 151-152) zgodnie zeznali, iż saldo końcowe (...) nie wykazuje jakichkolwiek braków finansowych. Co więcej ze sprawozdania z działalności (...) za okres od 24 marca 2011 r. do 31 grudnia 2015 r. (k. 160-161) oraz protokołu Komisji Rewizyjnej (...) z dnia 6 maja 2016 r. (k. 162) nie wynika, by stan Kasy był niezgodny z wyciągiem z rachunku bankowego oraz Dziennikiem Głównym. Stąd też w/w osoby wywnioskowały, że skoro karta (...) oskarżonej nie odzwierciedla potrąceń dokonywanych z jej wynagrodzenia oraz dokonywanych przez nią wpłat, poszkodowani muszą być członkowie w/w Kasy, choć nie wiadomo dokładnie którzy. Powyższe nie daje jednak pewności, że pokrzywdzona przywłaszczyła wskazaną w opisie przypisanego jej czynu kwotę pieniędzy, skoro do chwili obecnej żaden z członków (...) nie zgłosił nieprawidłowości na swoim koncie w Kasie. Kolejnych wątpliwości nasuwa fakt, że M. K. w lipcu 2016 r., w trakcie uzgodnień konta syntetycznego 234 z kontami analitycznymi poszczególnych pracowników stwierdziła niezgodność stanu pożyczek u J. O. oraz K. S. (u K. S. winna być nadpłata w kwocie 212,51 zł, a u J. O. winna być kwota zadłużenia 5.041,64 zł, a były wykazane u K. S. 0 zł zaś u oskarżonej 4.829 zł). Skoro zatem możliwe było wykrycie nieprawidłowości u w/w członka Kasy, nie jest zrozumiałe dlaczego nie było możliwie określenie innych osób, na szkodę których miało dojść do przywłaszczenia 8.740 zł. Zważyć bowiem należy, że pozostałe wykryte i kwestionowane działania oskarżonej opierają się wyłącznie na różnicach pomiędzy potrąceniami dokonywanymi z jej wynagrodzenia na poczet zadłużenia w Kasie oraz zapisami w kartotece osobowej, nie zaś przesunięciach księgowych z pokrzywdzeniem innych członków Kasy.

Sąd Okręgowy zauważa więc, że w celu poczynienia wyczerpujących
i szczegółowych ustaleń pozwalających na ocenę, czy zachowanie oskarżonej wypełniło znamiona przestępstwa z art. 284 § 1 k.k., zachodzi konieczność uzyskania pełnej dokumentacji źródłowej dotyczącej prowadzenia (...) w postaci: kartotek osobowych z Kasy dotyczących konta J. O. za lata 2006-2011, kartotek wynagrodzeń oskarżonej za w/w okres, kartotek osobowych, wykazów potrąceń oraz wpłat innych członków Kasy za czas wskazany w opisie zarzucanego oskarżonej czynu, dokumentów księgowych na które powołuje się M. P.
w zawiadomieniu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z dnia 5 sierpnia 2016 r., wskazując w pkt 19 i 20 pisma na fakt naniesienia przez oskarżoną rat pożyczki pomimo braku odpowiednich wpłat (k. 1-2), Dziennika Głównego, o którym stwierdza protokół Komisji Rewizyjnej z dnia 6 maja 2016 r. (k. 162), wyciągów z rachunku bankowego na którym księgowane są środki (...) oraz księgi głównej, o której zeznawała M. K. na rozprawie w dniu 29 marca 2017 r. (k. 152). Należy zwrócić także uwagę na okoliczność, że do wykrycia nieprawidłowości
w prowadzeniu przez oskarżoną księgowości Kasy nastąpiło na skutek uzgodnień konta syntetycznego 234 „Rozrachunki z pracownikami z tytułu spłat pożyczek
z (...)” z kontami analitycznymi poszczególnych pracowników (k. 1-2, 57v-58). Celowe może więc okazać się również zgromadzenie dokumentacji związanej
z prowadzeniem w/w rachunku syntetycznego oraz kont analitycznych. Obszerność oraz stopień szczegółowości zgromadzonej dokumentacji może przy tym uzasadniać powołanie biegłego z zakresu rachunkowości celem zbadania, czy operacje księgowe prowadzone na kontach osobowych poszczególnych członków Kasy wykazują nieprawidłowości, i czy znajdują one odzwierciedlenie lub jakikolwiek związek
z zapisami w kartotece (...) oskarżonej. Konieczna jest również odpowiedź na pytanie, czy kartoteki członków Kasy, w tym oskarżonej, były w pełni powiązane ze stanem rachunku (...), a więc czy poszczególne zapisy znajdowały pokrycie
w zapisach na rachunku.

Dopiero zgromadzenie w/w dowodów i ich wnikliwa analiza pozwoli Sądowi na odtworzenie pełnej historii pożyczkowej oskarżonej tj. ustalenie kiedy i w jakich kwotach zaciągała pożyczki, czy a jeśli tak kiedy i w jaki sposób je wypłacała,
w jakiej formie i w jakich ratach dokonywała ich spłaty, a także czy saldo jej karty odpowiada wysokości wpłat. Nadto umożliwi Sądowi poczynienie ustaleń co do prawidłowości zapisów księgowych w kartotekach innych członków Kasy oraz porównanie ewentualnych nieprawidłowości z zapisami na karcie oskarżonej. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, że nieprawidłowe zapisy w kartotece oskarżonej miały na celu jedynie wytworzenie pewnej fikcji przysługiwania jej prawa do pomniejszenia swojego zadłużenia z tytułu wcześniej zaciągniętych pożyczek, przy czym nie naruszały one praw innych członków Kasy tj. nie były związane z pewnymi „potrąceniami” ze środkami odnotowanymi w ich kartotekach. Warto w tym względzie odnotować zapatrywanie wyrażone w doktrynie, a zgodnie z którym:
„w każdym przypadku musi chodzić o uprawnienia najistotniejsze, konstytutywne dla danego prawa majątkowego. Warunkiem wywołania takiego rezultatu przez zachowanie sprawcy pozorujące przysługiwanie mu określonego prawa majątkowego jest uprzednie w stosunku do inkryminowanego zachowania istnienie określonego prawa majątkowego, które przysługuje konkretnej osobie. Istota zamachu polegającego na przywłaszczeniu prawa majątkowego jest bezprawna ingerencja
w istniejące już cudze prawo majątkowe. Przywłaszczenie cudzego prawa majątkowego nie może przejawiać się w wykreowaniu przez sprawcę fikcji przysługiwania mu określonego prawa majątkowego, które wcześniej nie istniało. Innymi słowy, przywłaszczeniem prawa majątkowego nie jest fikcyjna kreacja przez sprawcę nowego prawa majątkowego, nieistniejącego przed podjęciem jego zachowania, które z tego powodu nie przysługiwało innej osobie. Fikcyjne (pozorne) wykreowanie przez sprawcę nowego prawa majątkowego, bez istnienia ku temu podstawy prawnej, nie będzie stanowiło realizacji znamion przywłaszczenia z uwagi na konstrukcyjne cechy przestępstwa określonego w art. 284 § 1 także wówczas, gdy konsekwencją wykreowania przez sprawcę tego nowego prawa majątkowego (które nie istniało wcześniej) będzie ingerencja w zakres istniejącego prawa majątkowego przysługującego innej osobie skutkująca ograniczeniem możliwości korzystania przez uprawnionego z tego prawa (…) Z dokonaniem przestępstwa przywłaszczenia cudzego prawa majątkowego mamy zatem do czynienia dopiero wówczas, gdy podejmowane przez sprawcę zachowania mające na celu stworzenie fikcji przysługiwania mu określonego prawa majątkowego (a więc istniejącego cudzego prawa majątkowego) skutkuje skorzystaniem przez sprawcę z tego prawa lub części uprawnień składających się na dane prawo majątkowe, przy jednoczesnym pozbawieniu możliwości korzystania z tego prawa lub z określonej części uprawnień składających się na to prawo przez osobę, której prawo to przysługuje” (M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas w: Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., WK 2016, wyd. IV, komentarz do art. 282 k.k., teza 58). Sąd odwoławczy ma świadomość, iż przedstawione powyżej zapatrywanie dotyczy praw majątkowych jako przedmiotu przywłaszczenia, zaś oskarżonej zarzuca się przywłaszczenie pieniędzy, a więc zgodnie z art. 115 § 9 k.k. rzeczy ruchomej. Niemniej jednak pewien jego zakres, choćby co do konieczności konkretyzacji co zostaje przywłaszczone, na szkodę jakiej osoby/osób, brak możliwości przywłaszczenia fikcyjnego prawa, pozostaje wspólny także dla przywłaszczenia rzeczy ruchomych.

Z tych też względów zachodzi konieczność zgromadzenia dokumentów źródłowych wskazanych we wcześniejszej części uzasadnienia. Dopiero wówczas będzie możliwie udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy oskarżonej można przypisać winę i sprawstwo przestępstwa z art. 284 § 1 k.k. Sąd będzie miał także na względzie obowiązującą w procesie karnym, a uregulowaną w art. 5 § 2 k.p.k. zasadę, nakazują rozstrzygać nie dające się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego. Z uwagi na szeroki zakres materiału dowodowego, którego uzupełnienie jest konieczne Sąd Rejonowy winien także rozważyć zwrot sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego (art. 344a § 1 k.p.k.). Przypomnieć bowiem trzeba, że celem tego etapu postępowania jest m. in. wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody oraz zebranie, zabezpieczenie
i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu (art. 297 § 1 pkt. 4 i 5 k.p.k.). Tymczasem analiza akt sprawy nie pozwala tak na ustalenie pokrzywdzonych, jak i na ocenę zachowania oskarżonej, czego powodem są istotne braki w zgromadzonym materiale dowodowym.

W oparciu o art. 436 k.p.k. ograniczył rozpoznanie wniesionych środków odwoławczych do omówionych uchybień, albowiem rozpoznanie sprawy w tym zakresie było wystarczające do wydania orzeczenia, a rozstrzyganie o zasadności pozostałych zarzutów zawartych w apelacjach byłoby bezprzedmiotowe.

Z tych wszystkich względów Sąd odwoławczy, na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. orzekł jak w wyroku.

Agata Wilczewska